Dawstwo szpiku kostnego to temat niezwykle istotny, szczególnie w kontekście leczenia pacjentów cierpiących na choroby hematologiczne, takie jak białaczka czy chłoniaki. Choć dawstwo szpiku jest szansą na uratowanie życia, wiele osób wciąż nie wie, kto może zostać dawcą i jak funkcjonują rejestry potencjalnych dawców. W tym artykule przybliżymy, kto może przystąpić do bazy dawców szpiku i jak działa cały proces – od rejestracji po ewentualne oddanie szpiku.
Kto może zostać dawcą szpiku?
Aby zostać dawcą szpiku, trzeba spełniać kilka podstawowych kryteriów. Dzięki nim możemy mieć pewność, że proces oddania szpiku będzie bezpieczny zarówno dla dawcy, jak i dla biorcy.

1. Wiek i ogólny stan zdrowia
Potencjalnym dawcą szpiku może zostać osoba w wieku od 18 do 55 lat. Granica ta wynika z wymogów bezpieczeństwa zarówno dla dawcy, jak i biorcy – młodsze osoby zazwyczaj mają lepszą regenerację i wyższe szanse na pomyślny przebieg przeszczepu.
Kandydat na dawcę musi być zdrowy, co oznacza brak przewlekłych chorób i infekcji, takich jak HIV, wirusowe zapalenie wątroby typu B i C, cukrzyca leczona insuliną, poważne choroby serca, nowotwory (w tym w przeszłości), a także choroby autoimmunologiczne.

2. Waga i wskaźnik BMI
Waga również odgrywa pewną rolę – osoby o skrajnie niskiej lub wysokiej masie ciała mogą nie zostać zakwalifikowane. Wynika to z konieczności utrzymania równowagi między bezpieczeństwem dawcy a zapewnieniem odpowiedniej ilości komórek macierzystych dla biorcy.
Zazwyczaj preferowane są osoby o wskaźniku BMI mieszczącym się w normie (18,5-30), ale ostateczna decyzja zależy od oceny medycznej.

3. Brak niektórych schorzeń i ryzykownych zachowań
Potencjalny dawca powinien być wolny od nałogów, takich jak uzależnienie od narkotyków oraz unikać ryzykownych zachowań, które mogłyby narazić go na zakażenie wirusem HIV lub innymi chorobami przenoszonymi drogą krwi.
Spełnienie tych kryteriów to pierwszy krok do tego, aby móc zarejestrować się w bazie potencjalnych dawców szpiku. Ważne jest, aby osoby rozważające rejestrację były świadome tych wymagań i wiedziały, jak wygląda proces rejestracji i co może ich czekać, jeśli zostaną wytypowane jako zgodni dawcy.

Jak działa baza potencjalnych dawców szpiku?
1. Rejestracja w bazie – pierwszy krok do ratowania życia
Aby dołączyć do bazy dawców, wystarczy zarejestrować się w jednym z działających w Polsce rejestrów, takich jak DKMS, Poltransplant lub innych organizacjach zajmujących się dawstwem szpiku.
W ramach rejestracji kandydat otrzymuje zestaw do pobrania wymazu z wewnętrznej strony policzka. Pobranie próbki jest szybkie i bezbolesne, a wymaz służy do określenia tzw. antygenów HLA (antygenów zgodności tkankowej), które są kluczowe dla znalezienia zgodności między dawcą a biorcą.
2. Czekanie na znalezienie zgodnego biorcy
Po rejestracji, dane potencjalnego dawcy trafiają do międzynarodowej bazy danych, co oznacza, że dawca może pomóc nie tylko pacjentom w Polsce, ale również na całym świecie.
Szanse na znalezienie zgodnego dawcy są niewielkie (1:20 000, a czasem nawet 1: kilku milionów), dlatego każdy zarejestrowany dawca jest na wagę złota.
Dawca pozostaje w bazie do ukończenia 60. roku życia, chyba że wcześniej zdecyduje się na wycofanie zgody.
3. Znalezienie zgodności i weryfikacja zdrowia dawcy
Jeśli w bazie pojawi się pacjent, dla którego konkretny dawca jest zgodny, rejestr kontaktuje się z dawcą, by potwierdzić jego gotowość do oddania szpiku.
Następnie przeprowadza się szczegółowe badania lekarskie, by upewnić się, że dawca jest zdrowy i gotowy do oddania szpiku.

4. Oddanie szpiku – jak wygląda sam proces?
Istnieją dwie metody pobierania szpiku:
Afereza (pobieranie komórek macierzystych z krwi obwodowej): Najczęściej stosowana metoda, która przypomina pobieranie krwi. Dawcy podaje się specjalny lek, który powoduje uwalnianie komórek macierzystych do krwiobiegu. Następnie krew jest pobierana z jednej ręki, komórki macierzyste są wyodrębniane, a reszta krwi wraca do organizmu przez drugą rękę.
Pobranie szpiku z talerza kości biodrowej: Metoda rzadziej stosowana, polegająca na pobraniu szpiku bezpośrednio z kości biodrowej w znieczuleniu ogólnym. Cały proces trwa około godziny, a po zabiegu dawca może odczuwać lekki ból, podobny do bólu po uderzeniu.